Caṭialtu 

Jeim catialtu nih a konglam kan hngalh khawhnak a langhter mi a um lo. Jeim nih amah le amah cu, “Pathian le Bawipa Jesuh Khrih sal a simi Jeim” tiah aa ti (Jeim 1:1). Cu caah Jeim cu ahodah a si? Biakam Thar chung ah mi panga nih Jeim timi min an ngeih. Cu hna cu:

  1. Pakhatnak, zultu hleihnih chung i Judas, Judas Iskariot siloin, a pa min cu Jeim a si (Luka 6:16). A min lawng aa ṭial ca ah le a konglam dang hngalh khawh mi zeihmanh a um lo ca ah Luka chung kan hmuh mi Jeim cu Jeim cakuat ṭialtu a si tiah zumh a si lo.

  2. Pahnihnak, zultu hleihnih chung i Alfeas fapa cu Jeim a si (Matthai 10:3; Marka 3:18; Luka 6:15; Lamkaltu 1:13). Matthai 9:9 le Marka 2:14 nih cun Matthai le Levi hi minung pakhat an si tiah a fianter. Levi cu Alfeas fapa a si ve ca ah Matthai le Jeim cu unau an si lai tiah zumh a si. Alfeas fapa Jeim kong hngalhchap mi a um lo. Cu ca ah Alfeas fapa Jeim cu hi cakuat a ṭialtu Jeim a si tiah zumh a si lo.

  3. Pathumnak, Marka 15:40 kan rel ah cun Jeim ngakchia deuh kong aa ṭial mi kan hmuh. Hi hlei hin a kong hngalhchap mi a um lo ca ah hi cakuat ṭialtu a si lai lo tiah zumh a si.

  4. Palinak, zultu hleihnih (Matthai 10:2; Marka 3:17; Luka 6:14; Lamkaltu 1:13) chung i Zebedi fapa, Johan u, cu Jeim a si. Thawngṭha cauk chung i Jeim kong aa  ṭial poh ah a nau Johan he ṭial chih lengmang an si (Matthai 4:21, 17:1; Marka 1:19, 1:29, 5:37, 9:2, 10:35, 10:41, 13:3, 14:33; Luka 5:10, 8:51, 9:28, 9:54). Zultu hleihnih lak ah Jeim hi martar in a thi hmasabik a si. AD 44 ah Herod Agrippa I nawlpeknak in thah a si. A thih a tuanh deuh ca ah Zebedi fapa Jeim cu hi cakuat a ṭial tu a si tiah zumh a si lo.

  5. Panganak, Jesuh a nau zong Jeim a si ve (Matthai13:55; 1 Korin15:7). Jesuh nau Jeim cu Jersualem khrihfabu a hruaitu zong a si (Lamkaltu 12:17; 15:13–21; 21:18; Galati 1:19; 2:9–12), i hi cakuat ṭial tu a si tiah zumh bik mi a si. 

Ṭial Caan

Cakuat a ṭialtu bantuk in hi cakuat ṭial caan hngalh khawh a har ngai. Sihmanhsehlaw,  khrihfabu hmasa hna kong ṭialtu Eusebius (AD 260-340) nih cun Jeim cu AD 62 ah Khrihfa a dohtu phu nih an thah tiah a ṭial. Judah tuanbia ṭialtu Josephus (AD 37-100) zong nih hi kong hi a fehter. Cucaah hi cakuat hi Jeim nih a ṭial mi a si ahcun a thih hlan ah a rak ṭial mi a si ca ah AD 40 hrawng ah ṭial cang mi a si tiah zumh a si. An tuak mi a hman ahcun Jeim cakuat hi Biakam Thar cauk lak ah ṭial hmasabik mi a si tiah zumh a si.

Jeim Cakuat Theology

Jeim nih a cakuat ah aa hmaithlak bik mi cu Khrihfami hna nih zeibantuk ziaza dah kan ngeih awk a si i zeitindah bia kan chim awk a si ti hna hi a si. Carel tu hna cu lungawṭawmnak an ngeih mi ah i ngaihchih nun ngei in Khrihfa zumhnak le nunnak cu fek tein le tling tein i nunpi ding in a fial hna. Jeim cakuat nih a kan cawnpiakmi hna cu: 

  1. Har kan ton caan i Pathian timh mi (Jeim 1:2-12; 5:7-11), 

  2. Tukfornak doh (1:13-15; 4:7-10), 

  3. Pathian a ṭihzah mi biachim holhrel (1:26; 3:1-12; 4:11-12; 5;12), 

  4. Zumhnak taktak cu rian ah a lang (1:19-26; 2:14-26; 3:17),

  5. Sifak hna cung i Pathian zawnruahnak (1:9, 27; 2:1-13; 5:1-11), 

  6. Thlacam a herhnak le a ṭhawnnak (1:5-7; 5:13-18), le

7.     Sual i ngaihchihnak le a tlau mi hna cung i zawnruahnak (1:22-25; 4:7-11; 5:19-20) hna hi an asi.

Pastor Ṭha Hleisung Tluangneh

Jeim Cakuat

Pathian vel thawng in khmah kan si i “Pathian fa” tiah cohlan kan si cang ca ah Khrihfami hna nih kan sining thar in pehzulh tein kan nun a biapi. Hi nunnak thar in kan nun khawhnak cu Thiang Thlarau ṭhawnnak thawng in a si. Zumtu vialte nih Thiang Thlarau kan ngei dih. Jeim cakuat nih aa timh mi zong cu hrinṭhan a si cang mi hna nih zumhawktlak tein Khrih ca ah an nun khawhnak hnga cawnpiak hi a si. 

Jeim nih hi cakuat cu vawleicung khuazakip i aa ṭhenṭhek mi Judah zumtu hna sin i a ṭial mi a si. Jeim nih hi cakuat a ṭial hnawh chan cu careltu hna nih Pathian duh ning in nun ding in an i pumpek i an nun in an zumhnak an langhter khawhnak hnga hi a si. Zumhnak cu tuahnak ah a langh ding a si. Zumhnak kong cawnpiaknak (doctrine) cohlan tiang lawng a si awk a si lo (2:14-20). Biatak a thei ko nain a tuah lo mi cu thlalang aa bih ko nain aa mer le cangka i zeidah ka lawh ti a philh mi he an i lo (1:22-24). A thei tu lawng siloin a tuah tu kan si a biapi. Jeim cakuat cu tuah ding le tuah lo ding cawnpiaknak cakuat bantuk zong in rel khawh a si. Jeim nih careltu hna kan duhpiak mi cu, “Zumhnak hi zeidah a lawh?” timi biahalnak i hal ding hi a si.